Hỏi 34:

Thưa bác sĩ,

Tôi mới lớn lên. Trước đây, tôi vẫn thấy bà nội tôi ăn trầu, nhai bỏm bẻm và bắt tôi đổ ống nước trầu mà bà cụ nhổ vào một cái bình nhỏ. Tò mò tôi hỏi bà ăn trầu có tốt không thì bà nói nhai trầu vừa tốt răng lại vừa sạch miệng miệng và có nhiều tác dụng tốt cho sức khỏe. Xin bác sĩ vui lòng cho biết về tục lệ ăn trầu để thế hệ chúng tôi hiểu cái phong tục này.

Cảm ơn bác sĩ

Trần Thiện

Đáp:

Thưa ông Thiện

Tục ăn trầu đã đến với dân gian ta từ thời vua Hùng dựng  nước, kể lại qua một câu chuyện tình không vui  của đôi anh em huyết mạch và cô thôn nữ hiền lành.  Một thắm thiết muộn màng, nhưng từ đây mãi mãi bên nhau. Với  “Trầu xanh, vôi đỏ, cau vàng”  

Người được mời trầu, trước khi ăn đều mở ra coi. Xem vôi nồng nhiều ít. Còn thuốc độc thì có lẽ cũng chỉ nói cho vui, chứ ngày xưa đâu đến nỗi thù nhau đậm mà “te ro rít” nhau như vây.

Với tổ tiên ta, miếng trầu đã trở thành một nghi lễ thân mật để mở đầu một giao tế, một dịch vụ. “ Miếng trầu là đầu câu chuyện”.

Vào yết kiến “quan  chức  nhà nước”mà không khệ nệ bưng mâm trầu kèm theo vài ngàn  đô la là coi như “sôi hỏng bỏng không”.

Cưới hỏi là phải có cơi trầu, buồng cau.  Nhà trai quan sát tính nết cô dâu tương lai qua cách thức têm trầu, rót nước mà quyết định hôn nhân. Miếng trầu têm không gọn là người không khéo tay; miếng cau to hơn miếng trầu là kém căn cơ làm ăn; vôi nhiều là không biết lo xa. Giả như ngày nay mà các cụ kén vợ theo kiểu này thì khối anh ế và cũng nhiều nàng tiếp tục phòng không. Vì các bà các cô bây giờ đâu còn ăn trầu như các cụ ngày xưa.

Trầu cau cũng là một ràng buộc đáng yêu giữa “Đôi ta sang một con đò; Nhìn quanh vắng khách trao cho miếng trầu”. Thế là từ nay là của nhau rồi đấy nhé.

Các cụ ăn trầu với một ý niệm giản dị làm cho sạch miệng, chắc răng, đỏ môi và ăn ngon miệng.

Trầu cũng có nhiều công dụng trị bệnh theo kinh nghiệm dân gian.

Lá hơ nóng, đắp lên rốn để trị đau bụng, no hơi, ợ chua và sôi bụng. 

Vò nát lá, bọc trong túi vải, nhúng nước sôi rất tốt trong việc đánh gió trừ cảm mạo, ho thời tiết.

Nấu lá làm nước tắm để trị ghẻ ngứa, rôm sẩy cũng là môn thuốc cổ tuyền của nhiều mẹ già miền Bắc Việt Nam.

Nước lá trầu ngậm trong miệng có thể làm giảm nguy cơ viêm răng lợi, nhờ hóa chất polyphenol tiêu diệt được vi khuẩn.

Trầu là phải có cau. Cau có vài chất tannin và alkaloid. Theo kinh nghiệm Đông y, cau có tính chất thông đại trường, hạ khí, được các cụ dùng để trị chướng khí, tả hạ, sát trùng. Hạt cau được cho uống để trừ giun sán vì hóa chất trong hạt làm tê liệt hệ thần kinh các ký sinh trùng.Vỏ cau lợi tiểu tiện được các cụ dùng để trị thủy thũng, ứ nước trong cơ thể.

Nhai trầu cần kèm thêm miếng vỏ cây đay, mang vị chan chát hòa nhập với một chút vôi tôi để lâu hơi nồng. Sự phối hợp mang lại bài thuốc trị liệu giản dị nhưng hiệu nghiệm. Nhiều người ngoại quốc tới Việt Nam thuở xưa đều ngạc nhiên thấy các bà mẹ quê của chúng ta rất ít bị hư răng. Nhờ các bà mẹ luôn luôn nhai trầu. Như bầy trẻ nhai suynh gôm bây giờ.

Nhưng ăn trầu cũng có vài rủi ro, cho nên các cụ ta cẩn thận trước khi ăn

“Ăn trầu thì mở trầu ra

Một là thuốc độc, hai là mặn vôi”

Vôi là chất nung ra từ đá chứa nhiều calcium, được dùng để “têm”lá trầu. Nhiều vôi có thể làm niêm mạc miệng phỏng; nước trầu nồng khiến vị giác kém tinh vi không phân biệt được hương vị thực phẩm; tuyến nước miếng, niêm mạc miệng và cuống họng bị kích thích và có thể gây ung thư.

Vấn đề ung thư mới đây đã được  xác định. Tháng 8-2003, giới chức Y tế Liên Hiệp Quốc đã phổ biến kết quả một nghiên cứu về tục ăn trầu này. Theo đó, ăn trầu vẫn rất thịnh hành ờ các  quốc gia Đông Nam Á Châu,  dân tỵ nạn tại  Anh, Bắc Mỹ và Uc Châu. Điểm đặc biệt là giới trẻ lại cũng bắt đầu nhai trầu. Tài liệu xác định là ăn trầu với cau đưa tới ung thư miệng, cuống họng. Cũng theo báo cáo, mỗi năm trên thế giới có 390.000 trường hợp ung thư miệng thì 228.000 xẩy ra ở Đông Nam Á.

Ngoài ra, ăn xong miếng trầu, không có ống nhổ, các bà mẹ chất phác của ta rất tự nhiên, quay ra nhổ đánh toẹt xuống đất. Vừa mất thẩm mỹ vừa gây khó chịu cho người chung quanh.

Đó là lịch sử của tục lệ ăn trầu của các cụ ta ngày xưa. Bây giờ thói quen này giảm dần, vì ích lợi chưa biết rõ mà coi có vẻ kém vệ sinh.