Chuyện Tiền Thân – Kỳ 5 : Tiền Thân Taṇḍulanāli

Nghe tiếng ốn ào từ phòng phân phối cơm, bậc Đạo Sư hỏi trưởng lão Ananda: vì sao ồn ào như vậy. Trưởng lão Ananda cáo bạch lên Như Lai về sự việc vừa xảy ra. Thế Tôn nói: “Này Ananda, không phải hiện nay, Udayi với sự ngu si của mình mới làm cho người khác bị thiệt hại khi nhận phần của họ. Thuở trước Udayi cũng đã làm như vậy! Trưởng lão Ananda yêu cầu Thế Tôn làm sáng tỏ vấn đề này. Thế Tôn trình bày sự việc qua câu chuyện quá khứ sau đây:

* * *

            Thuở xưa ở nước Kasi, tại thành Ba La Nại. Vua Brahmadatta đang trị vì. Lúc ấy, Bồ tát làm người đánh giá cho Vua. Ngài đánh giá voi, ngựa, châu báu, vàng bạc v.v… và trả cho các người chủ hàng hóa, giá tiền Ngài đã qui định. Nhưng vua là người có tánh tham lam, nghĩ rằng: “Người này đánh giá như vậy sẽ làm cho tài sản của ta không mấy lúc phải tiêu tan. Vậy, ta phải tìm một người đánh giá khác.”
            Mở cửa sổ nhìn xuống sân, vua thấy một người quê mùa tham và ngu đang đi qua sân, nghĩ rằng nó có thể làm người đánh giá cho mình, bèn cho gọi nói lên và hỏi nó có thể làm người đánh giá cho vua được không? Nó trả lời: Thưa đại vương, tôi có thể làm được. Vua liền đặt người ngu ấy vào chức vụ người đánh giá với mục đích bảo vệ tài sản của mình.
            Từ đó trở đi, người ngu ấy đánh giá voi, ngựa, châu báu, vàng bạc v.v… không đếm xỉa đến giá trị, nói giá tùy theo sở thích. Và vì nó giữ chức vụ ấy, nó nói gì thì giá tiền là phải như vậy không thể khác.
            Lúc bấy giờ có người lái buôn ngựa từ phương bắc đi đến với 500 con ngựa. Vua cho gọi nó lên và bảo nó đánh giá ngựa. Nó đánh giá 500 con ngựa bằng giá một đấu gạo, bảo trả cho người buôn ngựa giá tiền một đấu gạo và bảo dắt ngựa vào chuồng. Người buôn ngựa đi đến gặp người đánh giá cũ, thuật lại sự việc này và hỏi phải làm thế nào?
            Bồ tát bảo: “Hãy cho người ấy một số tiền hối lộ và hỏi nó: Cứ cho là 500 con ngựa bằng giá tiền một đấu gạo, vậy giá tiền một đấu gạo là bao nhiêu? ông có thể nói trước mặt nhà vua được không? Nếu nó trả lời có thể được thời đưa nó đến ngay trước mặt vua. Tôi cũng sẽ có mặt ở đấy”.
            Người lái buôn làm theo lời Bồ tát và đưa người đánh giá ngu si đến gặp nhà vua cùng với sự có mặt của Bồ tát cùng các quan đại thần. Người buôn ngựa, sau khi đảnh lễ vua liền thưa: Thưa đại vương, con đã biết giá tiền 500 con ngựa bằng giá tiền một đấu gạo, nhưng giá tiền một đấu gạo là bao nhiêu, đại vương hãy hỏi người đánh giá này.
            Không biết sự việc diễn ra trước đó, nhà vua hỏi: Này khanh, hãy nói cho ta biết giá tiền một đấu gạo là bao nhiêu? Người đánh giá ngu si trả lời: Một đấu gạo trị giá bằng tất cả thành Ba La Nại với nhiều ngoại ô.
            Như vậy, chúng ta thấy rằng, để làm vui lòng vua, nó đã đánh giá 500 con ngựa trị giá bằng một đấu gạo, nhưng sau khi đã nhận tiền hối lộ của người lái buôn, nó đánh giá một đấu gạo bằng giá nội, ngoại thành Ba La Nại. Nghe vậy, các đại thần vỗ tay cười và nói: Trước chúng ta thường nghĩ rằng quả đất và quốc độ là vô giá. Nhưng nay chúng ta được biết rằng thành phố lớn Ba La Nại này cùng với vị vua trị giá chỉ có một đấu gạo mà thôi. Ôi, kẻ đánh giá này thật đầy đủ trí tuệ! Sao nó có thể giữ địa vị của nó lâu như vậy! Nhưng thật sự kẻ đánh giá này phù hợp với vua chúng ta. Các đại thần cười và mỉa mai như vậy.
            Lúc bấy giờ vua xấu hổ, đuổi kẻ ngu ấy đi và đặt Bồ tát vào chức vụ đánh giá.
* * *
            Bậc Đạo Sư, sau khi kể câu chuyện, kết luận bằng sự nhận diện tiền thân như sau :
            -Khi ấy, kẻ đánh giá quê mùa ngu si là Udayi
            -Còn vị đánh giá có trí là Ta vậy
 
 
CHÚ THÍCH :
–Người đánh giá : là người nắm rõ giá thị trường của các loại hàng hóa đương thời, được vua mời làm người định giá cho vua trong những cuộc mua bán
–Đấu : là dụng cụ đong đo gạo thóc và các loại hạt, làm bằng gỗ, dung tích khoảng 1 lít
 
Ý NGHĨA CÂU CHUYỆN :
            Tham và ngu là đặc tính của kẻ tiểu nhân, thiếu trí